Halo.... Sugeng enjing, para siswa kelas 12!
Mugi rahayu, sehat, lan sukses tansah ngiringi kika kabeh.
Ing kesempatan iki, kita bakal sinau babagan salah sawijining jinis karya sastra sing menarik, yaiku teks sandiwara. Teks sandiwara iku sawijining naskah sing dienggo ing pertunjukan teater utawa drama, sing nggambarake crita kanthi dialog lan aksi. Kanthi materi iki, sampean kabeh bakal ngerti babagan struktur, unsur-unsur, lan cara kanggo nganalisis teks sandiwara. Muga-muga materi iki ora mung nambah wawasan sastra, nanging uga nambah katrampilan ing ngungkapake ide lan perasaan.
Ayo padha sinau bebarengan lan nggawe pengalaman sinau online iki dadi luwih nyenengake!
Asil cipta sastra, miturut wujude kaperang dadi telu, yaiku gancaran ’prosa’, guritan ’puisi’, lan sandhiwara ’drama’. Sandhiwara mujudake genre (jinis) asil cipta sastra sing nggambarake uripe manungsa lumantar solah bawa utawa tindak tanduk. Sandhiwara nggambarake kasunyatan ing masyarakat, watak, sarta tindak tanduk manungsa lumantar paraga lan antawacana ’guneman’ ing pentas.
Bobot ajining teks sandhiwara gumantung marang pasulayan ‘‘konflik" sing bisa ndudut ati lan nguras emosi utawa pangrasane sing nonton. Pasulayan ’konflik’ bisa wujud social conflict ’pasulayan ing antarane pawongan siji lan pawongan liyane’, lan psychological conflict ’pasulayan ing sanjerone batin’ sawijining pawongan. Pasulayan bisa dumadi ing ngendi-endi, ana ing desa pasulayan antarane perangkat desa karo institusi Dewan Perwakilan Desa, ing kutha ana pasulayan ing antarane pengusaha karo buruh. Kejaba saka iku, ana maneh pasulayan amarga rebutan warisan lan isih akeh maneh jinise pasulayan.
Minangka akibat saka pasulayan iku mau, Gusti kang Murbeng Dumadi banjur nitahake owah-owahan nasibe manungsa. Bab iki sing ndadekake mlakune cakra manggilingan ’rodha sing muter’. Sapa pawongan sing menang sajrone pasulayan, bakal manggon ing papan sing dhuwur (sugih, pangkat, utawa drajat), lan pawongan sing kalah manggon ing papan sing ngisor (mlarat, ina,utawa asor). Mula yen lagi pinuju ana ing papan sing dhuwur kudu bisa ngedohi sipat adigang, adigung, lan adiguna, jalaran cakra manggilingan bakal terus muter, mbarengi pungkasane pasulayan sing terus dumadi.
Cakra ditegesi kaya dene cakram (rodha). Manggilingan asale saka tembung giling (muter/nggerus). Cakra manggilingan gambaran saka cakram/roda sing muter. Ing jagad wayang, cakra manggilingan utawa cakra sing muter dikenal minangka sanjata pamungkase Bathara Kresna. Pasulayan ’konflik’ lan owah-owahan nasibe menungsa sing kaya cakra manggilingan, bakal terus dadi sumbere crita sandhiwara sing ora bakal asat utawa entek.
Amarga ing kelas XI para siswa wis cukup anggone sinau bab drama utawa sandhiwara panggung, mula saiki para siswa bakal ditepungake karo jinise sandhiwara liyane, yaiku sandhiwara radhio. Sandiwara radhio yaiku jinise sandhiwara sing mung bisa kasemak kanthi migunakake indra pangrungu (audio), dadi sandhiwara iki mung murni ngendelake pamer antawacana (dhialog), musik, lan efek swara. Kanggo mahami teks sandhiwara radhio, ing ngisor iki kapacak teks sandhiwara radhio sing arep koksinaoni.
"Kepahlawanan lan Tanggung Jawab"
Karakter:
- Raden Aditya (prince, umur 22 taun)
- Putri Arum (putri, umur 20 taun)
- Patih Wirawan (patih kerajaan, umur 45 taun)
- Budi (tentara kerajaan, umur 30 taun)
- Kang Suta (pahlawan rakyat, umur 30 taun)
Setting:
Istana kerajaan, ing ruang sing megah. Raden Aditya lagi ngadhepi dilema lan kebingungan amarga ancaman saka kerajaan tetangga. Saliyane, Putri Arum kudu milih antara tresna lan tanggung jawab.
(Raden Aditya lagi lungguh ing tahta, ketoke bingung lan nundhung alis.)
Raden Aditya:
(karo sedhih, mikir)
Apa sing kudu aku lakoni, Patih? Kerajaan tetangga wis ngancam kita. Aku ora bisa nganggep remeh, nanging aku ora gelem nggawe perang sing bisa ngrusak kabeh.
Patih Wirawan:
(ngadeg ing sacedhake Aditya, nganggo ekspresi serius)
Pangeran, sampeyan ora bisa mung mikirake kerugian. Kadhangkala, perang iku perlu kanggo nglindhungi bangsa kita. Apa sampeyan ora kelingan janji sampeyan marang leluhur? Kanggo nglindhungi rakyat, sampeyan kudu bisa njupuk keputusan sing tegas.
Raden Aditya:
(mlirik Patih, tetep mikir)
Nanging, Patih, aku ngerti manawa perang iku ora mung babagan nglindhungi. Kadhangkala perang malah nglairake rasa benci lan pangwates antarane wong-wong sing sejatine ora pengin perang.
(Putri Arum mlebu, nggawa serat sing katon penting.)
Putri Arum:
(nyenyuwun marang Raden Aditya)
Raden, Pangeran, ana kabar anyar saka negara tetangga. Dheweke ngancam bakal nyerang kapan wae. Nanging, apa ora luwih becik nek kita njaluk perdamaian?
Raden Aditya:
(nundhung sirah, ora bisa mutusake)
Putri, sampeyan ngerti kahanan iki. Aku ora bisa terus-terusan mikirake perdamaian tanpa tanggung jawab kanggo rakyat. Nanging aku ora gelem nyebabake peperangan sing ora perlu.
Patih Wirawan:
(nyerocos kanthi semangat)
Pangeran, rakyat bakal ngandelake sampeyan. Yen sampeyan ora njupuk tindakan sing tegas, ora mung negara sing bakal kelangan, nanging uga kredibilitas kerajaan kita. Sampeyan kudu njupuk keputusan saiki.
(Budi, prajurit kerajaan, mlebu karo kabar anyar.)
Budi:
(ngayahi lan ngomong tegas)
Pangeran, Patih, Putri! Aku entuk kabar saka pasukan ing perbatasan, negara tetangga wis nyiapake tentara. Perang ora bisa dihindari maneh!
Raden Aditya:
(nundhung sirah, kewalahan)
Apa ora ana cara liyane? Aku ora gelem rakyat kita ngalami kasusah lan penderitaan!
(Kang Suta, pahlawan rakyat, mlebu kanthi langkah tegak.)
Kang Suta:
(suarane gagah lan yakin)
Pangeran Aditya, Patih Wirawan, Putri Arum. Kulo, Kang Suta, wis suwe ngadhepi peperangan lan ora sithik nyakseni apa sing kelakon. Perang ora mesthi dadi solusi, nanging kadangkala dadi pilihan sing pungkasan. Nanging, apa sampeyan ngerti yen perang ora mung nglawan musuh, nanging uga nglawan rasa wedi ing ati?
Raden Aditya:
(ndeleng Kang Suta kanthi serius)
Apa tegese, Kang Suta?
Kang Suta:
Perang ora mung ngetokake kekuatan fisik, nanging uga kekuatan mental. Yen sampeyan yakin lan siap, sampeyan bisa ngalahake rasa wedi lan nggawe keputusan sing bener. Nanging, sampeyan uga kudu nggatekake apa sing sampeyan pertahanke, rakyat utawa kepentingan pribadi. Aku yakin, yen sampeyan bisa ngimbangi rasa tresna marang rakyat lan negara, sampeyan bakal ngerti apa sing kudu ditindakake.
Putri Arum:
(suarane lemah, kanthi isih mikir)
Aku ngerti, Kang Suta. Nanging, Raden, apa sampeyan ora gelem ngrungokake swara ati? Perang iku ora mung babagan strategi, nanging uga babagan kepedulian marang sesama. Apa ora ana cara liya kanggo ngurangi kekerasan?
Raden Aditya:
(nundhung sirah, mikir keras)
Putri Arum, sampeyan wis maringi pitutur sing jero. Aku bakal nimbang-nimbang kabeh pilihan iki kanthi ati-ati. Kabeh iki ora gampang, nanging aku kudu nggawe keputusan sing ora mung nguntungake kerajaan, nanging uga nguntungake rakyat.
Patih Wirawan:
(suarane tambah serius)
Pangeran, ing wayahe kaya ngene iki, ora ana wektu kanggo nunda. Sampeyan kudu nggawe keputusan kanthi cepet supaya bisa njaga kehormatan kerajaan.
Raden Aditya:
(ngadeg lan mandeng kabeh)
Aku wis mutusake. Perang ora bisa dihindari, nanging kita bakal ngupayakake perdamaian kanthi cara diplomatik, yen bisa. Aku ora bakal gelem rakyat kita ngalami kerugian tanpa usaha.
Putri Arum:
(nyenyuwun)
Mugi Gusti paring pangestu, Pangeran. Aku ngarepake keputusan sampeyan bener, supaya ora ana sing kelangan.
Kang Suta:
(ndhukung)
Pangeran Aditya, aku bakal ngancani sampeyan ing perjuangan iki. Sampeyan ora dhewekan.
(kabeh ngadeg bareng, siap ngadhepi apa sing bakal kelakon.)
(Layar ditutup)
Soal (jawaban ditulis ing buku tulismu!)
- Apa tema utama sing diangkat ing teks sandiwara iki? Jelaskan.
- Keputusan apa sing dijupuk dening Raden Aditya, lan apa alesan dheweke?
- Apa peran Patih Wirawan ing cerita iki?
- Apa makna perang miturut pandangan Kang Suta?
- Amanat/ pesen moral apa sing bisa kok jupuk saka teks sandiwara iku ?
Puji syukur ing pembelajaran dina iki, kita wis sinau babagan teks sandiwara. Latihan nggarap soal kanthi mandiri, sing penting kanggo ngembangake ilmu. Terus semangat, elinga yen ketekun bakal ketekan. Mugi kabeh sing dipelajari dina iki bisa bermanfaat.
Matur nuwun.
