"Halo.... Sugeng enjing, para siswa. Mugi sampeyan kabeh tansah pinaringan kesehatan lan semangat ing sinau. Dina iki, kita bakal nerusake sinau kanthi tema sing menarik."
"Ing pasinaon sadurunge, kita wis sinau babagan apa iku teks sandiwara. Kanthi nggarap soal mandiri. Sak iki, kita bakal ngelanjutake pasinaon babagan struktur teks sandiwara. Struktur iki penting supaya kita bisa ngerteni carane teks sandiwara disusun, supaya bisa nggawe cerita sing jelas lan nyenengake. Struktur teks sandiwara bakal mbantu kita supaya bisa nggawe teks sing apik lan gampang dipahami. Ayo kita pelajari luwih lanjut!
Struktur teks sandhiwara panggung utawa sandhiwara radhio iku pada wae karo strukture teks lakon kaya sing wis para siswa sinaoni ing kelas X, yaiku dumadi saka: a) jejer (orientasi), b) pasulayan (konflik/komplikasi), lan c) pangudhare prakara (resolusi). Amarga pasulayan/konflik mujudake intisarine drama, mula bab pasulayan ing teks sandhiwara bakal karembug maneh kanthi luwih jembar.
Adegan sandhiwara dumadi saka sawenehe kedadean kang padha sesambungan lan rinonce minangka larah-larahing crita kang diarani alur utawa plot. Kedadean sing siji dadi sabab utawa akibat tumrap kedadean liyane. Umume, sandhiwara migunakake alur maju (kronologis/alamiah) diwiwiti kanthi jejer (orientasi), yaiku adegan metune tokoh-tokoh penting jangkep ciri wancine. Kasusul pasulayan, yaiku timbule prakara jalaran saka bedane panemu ing antarane para tokoh. Yen pasulayan iku ora bisa dirampungi, bakal mrembet-mrembet, ngombyawara lan tansaya ruwet pangudhare. Puncake pasulayan/konflik diarani klimaks, yaiku perangan crita sing paling agawe dheg-dhegan lan biasane paling ditunggu dening penonton.
Crita sajrone sandhiwara ora bakal bisa mlaku, yen sakabehe tokoh nduweni watak, sikep, panemu, lan pepenginan sing padha. Crita bisa mlaku jalaran anane pasulayan sing ditimbulake amarga bedane watak, sikep, panemu lan pepenginan. Pasulayan bisa wujud eksternal utawa kasebut uga social conflict, yaiku padudon ing antarane tokoh siji lan tokoh liyane ( tokoh protagonis ’awatak apik’ lumawan tokoh antagonis ‘‘awatak ala’). Bisa uga wujud internal utawa kasebut uga psychological conflict, yaiku pasulayan jroning batin sawijining tokoh sing biasane bisa ndadekake owahe tindak-tanduke tokoh.
Sawisé sampeyan sinau babagan struktur teks sandiwara, coba gawe jawaban kanggo soal-soal ing ngisor iki kanthi tliti. Gunakake pangerten sampeyan babagan struktur sandiwara kanggo njawab pitakonan sing wis ana. Priksa manawa jawaban sampeyan cetha lan jero adhedhasar teks sing wis disinaoni.
"Mulih Omah"
Tokoh:
Dewi (ibu rumah tangga, umur 45 taun, bijaksana lan tegas)
Rudi (anak Dewi, umur 18 taun, mahasiswa, anyar bali saka kutha)
Pak Yono (tetanggan Dewi, umur 55 taun, mantan kepala desa)
Siti (kanca Dewi, umur 43 taun, ceria lan periang)
Scene 1: Ing omah Dewi, esuk-esuk.
(Dewi lagi nyapu ing omah, Rudi mlebu saka njaba.)
Rudi:
(Ngaso sakcepete, nyawang sekeliling omah)
Ibu, omah iki kok tetep kaya ngene ya? Padahal aku wis suwe ora bali.
Dewi:
(Sambat mesem, Dewi lungguh ing kursi)
Iya, Rudi. Omah iki wis dadi bagean uripku. Ora bakal owah, sanajan jagad njaba owah banget.
Rudi:
Nanging, Ibu, apa Ibu ora krasa sepi dhewe ing kene? Aku kuwatir.
Dewi:
(Tertawa cilik)
Sepi? Aku malah ngrasakake urip luwih lengkap ing kene, cedhak karo kenangan lan wong-wong sing aku tresnani. Tugas kita dudu kanggo ngganti jagad, nanging nampa apa adanya.
(Pak Yono mlebu, ngucap salam.)
Pak Yono:
Sugeng enjing, Dewi! Ah, Rudi, pungkasané bali uga. Suwe ora ketemu kowe!
Rudi:
(Sambat nyampekake Pak Yono)
Sugeng enjing, Pak Yono. Iya, suwene aku lunga. Kewalahan karo kuliah ing kutha gedhe.
Pak Yono:
(Sambat nepuk pundhake Rudi)
Jagad njaba pancen kebak sibuk. Nanging aja lali, Rudi, omah iku panggonan kanggo bali.
Dewi:
(Sambat nggawa teh)
Pak Yono bener, Rudi. Ing njaba, kita bisa nggayuh akèh perkara, nanging ing omah, kita nemokake tentrem.
(Siti mlebu kanthi mesem legi.)
Siti:
(Ceria)
Wah, Rudi wis bali! Sugeng rawuh, anak apik! Aja lali, kita kudu mangan bareng sore iki!
Rudi:
(Mesem)
Matur nuwun, Bu Siti. Ibu aku wis asring nyritakake babagan sampeyan.
Siti:
(Tertawa)
Dewi iki mesthi ngemu-emu aku, padahal aku mung kanca apiké. Nanging, Rudi, kuliah ing kutha gedhe kaya ngapa? Coba critakake.
Rudi:
(Ngenteni sedhela, mikir)
Kabeh koyo cepet banget, Bu. Akeh sing pengin tak capai, nanging asring ana rasa bingung lan ora rampung. Aku kangen karo suasana ing kene, ing omah.
Dewi:
(Sambat mesem alus)
Anakku, jagad njaba bakal tansah ngajak kita kanthi cepet lan kemewahan. Nanging aja lali, sing paling penting yaiku nemokake kabungahan ing kesederhanaan. Omah iki yaiku panggonan kanggo ngaso lan mikir.
(Rudi meneng sawetara wektu, mikir karo mripate sing adoh.)
Rudi:
(Nyawang Ibu, swarane alus)
Ibu bener. Aku wiwit nyadari iku. Omah iki, ing kene, yaiku panggonan sing nggawe atiku tentrem. Aku bali ora mung kanggo ngaso, nanging kanggo nemokake maneh diriku.
(Kabeh padha meneng, suasanane koyo sepi lan kebak pangerten.)
Scene 2: Ing ruang tamu Dewi, sore.
(Dewi, Pak Yono, lan Siti padha lungguh bareng mangan panganan sing disediakake.)
Siti:
Rudi, aku krungu kowe pengin nerusake kuliah menyang luar negeri ya?
Rudi:
(Sambat ngangguk)
Iya, Bu Siti. Iku salah siji rencanaku. Nanging, ana rasa ragu sing kerep teka.
Dewi:
(Ana rasa kuatir ing swarane)
Rudi, nek iku dalan sing paling apik kanggo kowe, lakonana. Nanging elinga, sanajan kowe adoh saka kene, omah iki bakal tansah ngenteni.
Pak Yono:
(Sambat nyawang Dewi lan Rudi gantian)
Kabungahan iku ora babagan ing endi kita ana, nanging sapa sing ana bareng kita. Dadi, apa wae pilihanmu, mesthekake yen iku nggawa kabungahan.
Rudi:
(Mesem, njaga tangan ibune)
Matur nuwun, Ibu. Matur nuwun, Pak Yono, Bu Siti. Aku bakal mikir kanthi becik.
(Kabeh padha mesem, suasanane kebak tentrem lan pangerten.)
Tamat.
Soal:
Sebutna lan jelasna unsur utama naskah sandiwara!
Ing bagean endi konflik utama muncul ing teks sandiwara iki? Jelaskan carane konflik kasebut berkembang!
Kepiye cara tokoh Dewi njlentrehake makna omah ing teks iki? Tulung wenehi conto dialog saka teks sing ndhukung jawaban sampeyan.
Ing teks iki, apa sing dadi motivasi Rudi kanggo bali menyang omah? Jelaskan perubahan sing ana ing diri Rudi!
Tuliske limang kalimat sing ngandhut unsur monolog ing teks sandiwara iki.
Muga teks sandiwara iki lan soal-soal babagan struktur teks bisa mbantu ing proses pembelajaran!
